Er wordt veel reclame gemaakt voor slimme radiatorknoppen die je als consument zelf eenvoudig kunt monteren. En als je leest dat je daarmee tot 30% op verwarmingskosten kunt besparen, is een bestelling snel gedaan. Maar is die impulsaankoop wel slim? En waar komt die 30% vandaan?

Typisch Nederlands — de woonkamerthermostaat

Allereerst kunnen consumenten niets met slimme radiatorknoppen als de bestaande radiatorknoppen geen thermostatisch ventiel hebben, meestal te herkennen aan de cijfers 1 t/m 5 op de knop. Het is vervelend als je daar pas na aankoop achter komt. Daarnaast past de gekochte knop niet altijd zonder adapter.

Maar ook al heb je geschikte thermostatische radiatorkranen, dan zit er toch een addertje onder het gras. In de doorsnee Nederlandse woning hangt de ketelthermostaat in de woonkamer. Die thermostaat bepaalt de temperatuur in de woonkamer én communiceert met de cv-ketel. Als in de woonkamer de gewenste temperatuur is bereikt, sluit hij alle andere kranen eveneens af — ook al zitten daar thermostatische ventielen op de radiatoren.

In veel andere landen, waaronder Duitsland, wordt niet gewerkt met een allesbepalende ketelthermostaat in de woonkamer. Vandaar dat slimme radiatorknoppen daar in principe meer energie kunnen besparen dan hier.

Te hoge retourtemperatuur niet zuinig

Er is nog iets anders waar de doorsnee consument niet bij nadenkt. Te veel radiatoren met de hand of via een app laag of dicht zetten om te bezuinigen, kan er ook toe leiden dat het cv-water onderweg te weinig gelegenheid krijgt om warmte af te geven. De retourtemperatuur van het cv-water wordt daardoor te hoog. En dat betekent dat de cv-ketel niet meer zuinig (condenserend) stookt.

Om dat aan te pakken kun je de maximum cv-temperatuur van de cv-ketel wat lager afstellen. En je kunt dynamische thermostatische ventielen nemen. Die zorgen automatisch voor comfort én energiezuinigheid, omdat ze het water in het cv-systeem optimaal verdelen. Maar hieruit blijkt al snel dat een energiezuinige cv-installatie geen doe-het-zelfklusje is, maar een klus voor de vakman.

Als er ergens in huis vloerverwarming zit, kan een te hoge retourtemperatuur in de installatie zelfs schade en lekkage veroorzaken.

Waar komt die besparing ‘tot 30%’ vandaan?

Dit refereert aan een simulatie uit 2013 van een Duits instituut (Fraunhofer IBP 527). Ze vergelijken een systeem waarbij de thermostaat altijd op 20 °C staat (en ’s nachts wat lager) met een slim systeem met aanwezigheidsdetectie en weersvoorspelling.

Als potentiële energiebesparing van aanwezigheidsdetectie komt dan uit de simulatie: tot 24%. En als potentiële energiebesparing van weersvoorspelling, dus bijvoorbeeld door bij de opwarmcyclus te anticiperen op verwachte zonneschijn: tot 7%. Dat is opgeteld: tot 31%.

Het is een Duits onderzoek, dus gebaseerd op een Duitse situatie zonder ketelthermostaat in de woonkamer.

Aanwezigheidsdetectie en weersvoorspelling

In de genoemde simulatie gaat het dus niet om louter een stel slimme radiatorknoppen. Het gaat om een slimme thermostaat met aanwezigheidsdetectie én weersvoorspelling. Dat is een heel ander verhaal. Het vervangen van een kamerthermostaat is bovendien geen gemakkelijk doe-het-zelfklusje.

Veel mensen hebben al een programmeerbare kamerthermostaat met een weekschema (zodat de cv niet de hele dag op 20 °C staat, zoals in de hierboven genoemde simulatie). Dan zal het voordeel van vervanging door een slimme thermostaat met aanwezigheidsdetectie logischerwijs kleiner zijn.

Ook is het goed om te bedenken dat het hele gezin de app met aanwezigheidsdetectie op de mobieltjes moet hebben. Want wie niet bestaat voor het detectiesysteem en alleen thuis is, komt automatisch in de kou. Verder zijn functies als aanwezigheidsdetectie en afstemming op de weersverwachting, doorgaans gekoppeld aan een betaald abonnement.

Weersafhankelijk regelen is op zich niets nieuws, maar dat gebeurt gewoonlijk met een buitenvoeler die de feitelijke buitentemperatuur als input geeft voor de cv-regeling. Na de montage door de cv-installateur heb je er dan geen kosten meer aan.

Energie besparen met dynamische ventielen

Slimme thermostaten en slimme radiatorknoppen kunnen een goed plan zijn, maar doe-het-zelvende consumenten moeten wel weten wat de mogelijkheden en beperkingen zijn in Nederlandse woningen. Een functie als openraamdetectie is zeker nuttig, maar in het algemeen geldt dat het energiezuinig is om rustig, secuur en evenwichtig met lage temperaturen te verwarmen. Steeds de gevraagde temperatuur omhoog en omlaag doen, past niet in dat plaatje.

Daarom adviseert Oventrop om bestaande radiatorkranen allereerst te laten vervangen door radiatorkranen met Oventrop Q-Tech dynamische thermostatische ventielen. Dit zijn dus geen ‘slimme radiatorknoppen’ maar drukonafhankelijke thermostatische afsluiters met een dynamische debietregeling ofwel dynamische flowregeling.
De dynamische ventielen verdelen het water altijd automatisch optimaal over het cv-systeem, wat het comfort verhoogt en de energiekosten verlaagt. Bovendien voorkomt zo’n dynamisch waterzijdig ingeregeld systeem problemen door dichtgedraaide radiatoren.

En ja, als Duits merk levert Oventrop ook een slimme radiatorknop die de consument desgewenst zelf kan monteren: de Oventrop mote 200. Hij kan van alles, zoals een open raam detecteren, maar hij kan het in de meeste Nederlandse huizen dus niet warmer maken dan in de woonkamer. Wel goed om te weten.